Tekst'ar'o de Esperant'o

Mi nask'iĝ'is en et'a fiŝ'ist'a haven'o de sud'orient'a Svedi'o. Antaŭ ni'a lign'a dom'et'o – verd'a, kompren'ebl'e – trov'iĝ'is gruz'a strat'et'o, trans kiu etend'iĝ'is ret'sek'ig'a kamp'o, kaj ankoraŭ trans'e situ'is kaj'o kun fiŝ'ist'a'j bud'o'j, pont'et'o'j kaj bark'o'j. El la Balt'a Mar'o oni ĉerp'is haring'o'j'n, pleŭronekt'o'j'n, angil'o'j'n kaj foj'e iom da moru'o'j. Plur'a'j parenc'o'j ĉirkaŭ'e est'is fiŝ'ist'o'j, sed mi'a'j ge'patr'o'j ne. Pa'ĉj'o est'is mekanlaboristo, kaj Pa'nj'o – nu, en la kvin'dek'a'j jar'o'j, dum mi'a knab'aĝ'o, ŝi est'is simpl'e pa'nj'o!

Mi tamen dev'as retro'ir'i el tiu'j idili'a'j kvin'dek'a'j jar'o'j en sved'a urb'et'o ĝis la tri'dek'a'j jar'o'j en Germanio, pri kiu'j la vort'o idili'a'j ebl'e ne est'us la plej traf'a'j. Tie viv'is jun'a vir'o, esperant'ist'o, kies famili'a nom'o est'is Lev'i. Ĝust'e en mil naŭ'cent tri'dek tri, kiam cert'a eks'kaporal'o sur'ir'is iom tro grand'a'n podi'o'n, tiu jun'ul'o ial ek'hav'is la ide'o'n for'las'i si'a'n patr'o'land'o'n kaj migr'i nord'e'n al Svedi'o. Sam'a ide'o traf'is mult'a'j'n ali'a'j'n hom'o'j'n kun simil'a'j famili'a'j nom'o'j. Kiel li'a plan'o pov'is efektiv'iĝ'i, mi ne sci'as, ĉar tiu'epok'e la naci'a'j aŭtoritat'o'j kaj la eduk'it'a'j, alt'moral'a'j intelekt'ul'o'j de mi'a land'o ne em'is “en'las'i fremd'a'j'n element'o'j'n en la nord'a'n popol'a'n korp'o'n”. Mi ankaŭ ne sci'as, ĉu help'is aŭ mal'help'is al ni'a jun'ul'o, ke li en'am'iĝ'is kaj edz'iĝ'is al knab'in'o el la sud'sved'a provinc'o Skanio. Ĉiu'okaz'e, fin'e de la tri'dek'a'j jar'o'j ni re'trov'as li'n en la provinc'o Smolando, kie li instru'as al mir'ant'a'j smolandanoj art'e'far'it'a'n inter'naci'a'n lingv'o'n. Li'a instru'ad'o dum kelk'a temp'o tre prosper'is, kvankam pro inter'naci'a'j event'o'j, kiu'j'n mi ne menci'os tie ĉi, dum kelk'a'j jar'o'j ne plu ebl'is korespond'i k.ĉ.l. p.ĉ.t. aŭ inter'ŝanĝ'i b.k. k.t.p.

Inter la lern'ant'o'j de ni'a “fremd'a element'o” trov'iĝ'is jun'a labor'ist'o el la urb'o Kalmar kaj jun'ul'in'o el la apud'a kamp'ar'o. Ili ambaŭ est'is de mal'riĉ'a famili'o, kio en tiu epok'o signif'is, ke la publik'a lern'ej'a sistem'o neniam instru'is al ili fremd'a'n lingv'o'n. Nur en la lice'o'j oni don'is al infan'o'j el “bon'a'j famili'o'j” sci'o'j'n de la plej grav'a fremd'a lingv'o – la german'a. Por la du ge'jun'ul'o'j la esperant'o'lecion'o'j de sinjor'o Lev'i do promes'is mal'ferm'i fenestr'o'n al la mond'o. Amas'o da sved'o'j tiu'epok'e kolekt'iĝ'is ĉirkaŭ tiu bel'a rev'o. Por mult'a'j ĝi far'iĝ'is nur efemer'a kapric'o, sed ni'a'j du ge'jun'ul'o'j est'is serioz'a'j, stud'em'a'j hom'o'j, kiu'j efektiv'e real'ig'is si'a'n rev'o'n post la fin'o de tiu'j inter'naci'a'j event'o'j, kiu'j'n mi jam alud'is. Ili renkont'iĝ'is en la esperant'o-kurs'o, kaj krom ebl'ig'i inter'naci'a'j'n kontakt'o'j'n, la kurs'o hav'is ankaŭ kelk'a'j'n krom'efik'o'j'n, el kiu'j mi est'as unu. Tial, eĉ se tio pov'as aŭd'iĝ'i frivol'e, mi atribu'as al eks'kaporal'o Hitler la respond'ec'o'n pri tio, ke mi nask'iĝ'is en esperant'ist'a hejm'o, kaj eĉ pri tio, ke mi en'tut'e nask'iĝ'is!

La fiŝ'ist'a haven'et'o de mi'a fru'a infan'aĝ'o situ'as sur du'on'insul'o en la Balt'a Mar'o. La nom'o de tiu ter'pint'o est'as Ŝtoninsulo, kaj sekv'e oni bapt'is mi'n Ŝton'o – aŭ ĉu mal'e la lok'o est'as nom'it'a laŭ mi? Mi fakt'e ne sci'as. Ĉiu'okaz'e, jam fru'e en mi'a viv'o ni'a verd'a dom'et'o est'is vizit'at'a de esperant'ist'o'j divers'land'a'j, sed – ĉu domaĝ'e, ĉu feliĉ'e – mi preskaŭ neni'o'n memor'as de tio. Rest'is en mi'a konsci'o nur la vizit'o de onkl'in'o Andrée el Franci'o, kaj eĉ de ŝi mi memor'as ĉef'e Ĉeval'o'n. La onkl'in'o donac'is al mi mol'a'n best'o'n, ĉeval'et'o'n far'it'a'n el pec'o'j da flav'a vaks'tol'o, kun'kudr'it'a per ruĝ'a'j L-form'a'j steb'o'j kaj plen'ig'it'a per vat'o. Ŝi prezent'is ĝi'n al mi dir'ant'e, ke ĝi est'as ĉeval'o, kaj sekv'e ĝi'a nom'o far'iĝ'is Ĉeval'o – strang'a, ekzotik'a, fabel'a nom'o. Krom tiu materi'a memor'aĵ'o ŝi las'is ĉe mi ankaŭ unu spirit'a'n: franc'a'n lul'kant'o'n, de kiu mi neni'o'n kompren'is, tamen mi ŝat'is ĝi'a'n ripet'a'n formul'o'n “et ro'n ro'n ro'n, petit patapon”, kun la strang'a'j naz'a'j son'o'j. Post'e, kiel adolt'o, mi konstat'is ke ĝi'a tekst'o prezent'as paŝt'ist'in'et'o'n, kies kat'o for'lek'as la lakt'o'n, pro kio ŝi ĝi'n mort'ig'as. Strang'a'n koncept'o'n hav'as tiu'j franc'o'j pri lul'kant'o!

Somer'e mi'a frat'in'o kaj mi oft'e est'is ekzil'it'a'j kamp'ar'e'n al la ge'av'o'j, dum la ge'patr'o'j vizit'is Kongres'o'n – sub'kompren'it'e Universal'a'n. Por mi tio signif'is kelk'semajn'a'n atend'ad'o'n, ke ili re'ven'u hejm'e'n, esper'ebl'e kun ia donac'et'o el ekster'land'o. Neniam mi pardon'is al ili la german'a'n led'a'n ŝort'o'n al'port'it'a'n el Mainz, kie'n ili por ŝpar'i mon'o'n ir'is bicikl'e mil kilo'metr'o'j'n. Ali'foj'e ili tamen donac'is plast'a'n lud'il'o'n, per kiu mi tir'ant'e ŝnur'o'n pov'is ŝveb'ig'i helikopter'a'n rotor'o'n aer'e'n, kutim'e ĝis la pint'o de unu el la pom'arb'o'j de mi'a av'o. Post'e mi'a frat'in'o dev'is per rast'il'o help'i mi'n al'ter'ig'i ĝi'n. La lud'il'o est'is el ver'a plast'o, kio en tiu or'a kaj for'a epok'o signif'is apart'a'n valor'o'n.

Mi jam fru'e sci'is dir'i en esperant'o “bon'a'n nokt'o'n” al la fremd'a'j gast'o'j (ebl'e mi dev'us lanĉ'i la termin'o'n “de'nask'a bon'a'n-nokt'o'n-esperant'ist'o”?), sed super tiu nivel'o mi nur kiel dek-ses'jar'ul'o lern'is la lingv'o'n, aŭtodidakt'e. Tio okaz'is kiam la ge'patr'o'j decid'is vizit'i Universal'a'n Kongres'o'n en Budapeŝto, kaj por la unu'a foj'o ven'ig'i kun si la infan'o'j'n. Tio pov'us ŝajn'i konven'a moment'o por jun'ul'o el'uz'i la okaz'o'n por iom da jun'ul'a liber'ec'o; mi tamen ne est'is tiel matur'a, sed anstataŭ'e pren'is tio'n kiel kaŭz'o'n ek'lern'i esperant'o'n.

Dum kelk'a'j jar'o'j mi post'e aktiv'is en la jun'ul'ar'a esperant'o-mov'ad'o. Mi'a ĉef'a merit'o – kvankam iu'j ebl'e trov'us tiu'n vort'o'n mal'ĝust'e elekt'it'a – est'is redakt'ad'o de la revu'et'o Kvin'pint'o dum mal'long'a sed intens'a period'o. Mi tiam stud'is en la sved'a universitat'a urb'o Lund, la jar'o est'is 1969, kaj mi plonĝ'is en kirl'aĵ'o'n el politik'o, diskut'o'j kaj jun'ul'ar'a ribel'o. La redakt'a komitat'o kutim'e renkont'iĝ'is ĉe Andre'o, student'o pri medicin'o, por kre'i numer'o'n, kaj ni las'is li'a'n ĉambr'o'n nur por akir'i pli da bier'o kaj kolbas'o'j, ĝis la numer'o est'is pret'a post mez'e 36 hor'o'j. Unu el ni'a'j numer'o'j eĉ est'is recenz'it'a – nur buŝ'e, sed tamen! – de neni'u mal'pli ol la profesor'o-doktor'o Iv'o Lapenna, kiu sku'ant'e si'a'n montr'o'fingr'o'n el'sput'is la histori'a'j'n vort'o'j'n: “Net'a pornografi'aĵ'o!!”Tio, parentez'e dir'it'e, almenaŭ indik'as, ke la profesor'o-doktor'o-aktor'o pli bon'e kon'is inter'naci'a'n jur'o'n ol pornografi'o'n.

Kred'ebl'e li'a'j recenz'o'j ne est'us pli favor'a'j, se li ek'vid'us la sekv'a'j'n numer'o'j'n de Kvin'pint'o, kiu'j far'iĝ'is ĉiam pli politik'a'j kaj umbilik'a'j. Oni percept'is sur ĝi'a'j paĝ'o'j ombr'o'n de prezid'ant'o Maŭ, kies saĝ'a'j'n konsil'o'j'n mi streb'is en'sorb'i el li'a “ruĝ'a libr'et'o”. Ili ŝajn'is al mi tre facil'e akcept'ebl'a'j; efektiv'e ili pli-mal'pli ident'is kun skolt'a moral'o kaj edif'aĵ'o'j el bibli'a lern'ej'o. La leg'ant'o ebl'e koment'as, ke la praktik'ad'o de li'a'j ide'o'j ne est'is tiel edif'a. Prav'e, kaj tio prezent'as ali'a'n koincid'o'n kun la skolt'a'j-bibli'a'j ide'o'j...

Nu, post mal'mult'a'j jar'o'j da mov'ad'a'j spert'o'j esperant'o star'is al mi en la gorĝ'o. Pli grav'e tiam ŝajn'is al mi ŝanĝ'i la mond'o'n ol inter'kompren'iĝ'i kun ĝi. Do, en la nom'o de Maŭ, mi kviet'e kaj silent'e kabe'is. Mal'feliĉ'e – aŭ ĉu feliĉ'e? – ne daŭr'is long'e ĝis mi sent'is sam'a'n naŭz'o'n pri la politik'a ond'o!

Pas'is kelk'a'j jar'o'j. Kiel jun'ul'o mi iam hav'is mult'a'j'n plum'amik'o'j'n en du'dek'o da land'o'j, sed mi ili'n perd'is, unu post la ali'a. Tamen en 1982 mi re'akir'is kontakt'o'n kun mi'a plej bon'a korespond'amik'o, Paŭlo el Brazilo. Dum kelk'a temp'o mi uz'is esperant'o'n por kontakt'i tiu'n sol'a'n person'o'n – iom ekskluziv'a lingv'o! En unu leter'o Paŭlo demand'is pri la fam'a sved'a aŭtor'o Strindberg: ĉu io de li trov'iĝ'as en esperant'o? Mi send'is al li ĉio'n el'don'it'a'n, sed ĉar tio ŝajn'is al mi ne bon'e spegul'i la vast'a'n verk'ar'o'n de ni'a aŭtor'a titan'o, mi al'don'is kelk'a'j'n pec'et'o'j'n, kiu'j'n mi mem provizor'e esperant'ig'is. Inter tiu'j est'is novel'o nom'it'a “Du'on'a paper'foli'o”, kiu'n mi'a amik'o plu'send'is al la literatur'a revu'o Font'o, kie ĝi efektiv'e aper'is. Per tiu du'on'a foli'o de Strindberg mi do – mal'kabe'is!

Vid'int'e en pres'it'a form'o i'o'n, kio'n mi traduk'is, ambici'o mi'n kapt'is, kaj iom post iom mi kutim'iĝ'is al traduk'ad'o de proz'o el la sved'a lingv'o al esperant'o. Okaz'e mi esperant'ig'is eĉ i'o'n el la dan'a, norveg'a kaj angl'a. Mi spert'is, ke labor'ant'e pri la traduk'o de literatur'a tekst'o oni akir'as tre intim'a'n rilat'o'n al tiu verk'o, kaj mi komenc'is eg'e ĝu'i tia'n rilat'o'n. Kaj kiel en ali'a'j intim'a'j rilat'o'j mi foj'e sukces'as, foj'e fiask'as, sed ĉiu'foj'e tamen streb'as kaj ŝvit'as laŭ kapabl'o por sam'temp'e kontent'ig'i mi'n mem kaj ali'a'j'n!

En la revu'o Font'o mi pov'is leg'i ankaŭ original'aĵ'o'j'n premi'it'a'j'n en la Bel'art'a'j Konkurs'o'j de UEA. La nivel'o de tiu'j verk'o'j laŭ mi'a rigor'a juĝ'o ne est'is grandioz'a, kaj mi tial ek'hav'is la ide'o'n, ke ebl'e eĉ mi pov'us konkur'i kun ili. Ja neni'u ek'sci'os, se mi mal'sukces'os! En 1987, la jubile'a jar'o, mi verk'is kaj al'send'is du grav'a'j'n, profund'a'j'n majstr'aĵ'o'j'n, kaj al'don'is krom'e tri'a'n leĝer'a'n rakont'o'n. Kompren'ebl'e oni premi'is tiu'n last'a'n, dum neni'u atent'is pri la du alt'kvalit'a'j novel'o'j! La sam'o ripet'iĝ'is en la sekv'a jar'o, sed tiam mi kre'is nur unu serioz'aĵ'o'n plus du amuz'a'j'n novel'et'o'j'n. Ne neces'as dir'i, kiu'j'n oni premi'is... Iom post iom mi dev'is adapt'iĝ'i al la amar'a konklud'o, ke la grand'a'j amas'o'j – nu, ĉio est'as relativ'a; en tiu ĉi kaz'o tem'as pri la kvin'dek'o da esperant'ist'o'j sur ni'a ter'glob'o kiu'j leg'as literatur'o'n – do, tiu kvin'dek'person'a amas'o ne kompren'as ver'a'n literatur'a'n valor'o'n, sed nur dezir'as leĝer'a'n amuz'aĵ'o'n, kiu leg'ebl'as dum la televid'a'j reklam'o'j.

La supr'e menci'it'a amik'o Paŭlo baldaŭ ek'rol'is ankaŭ kiel mi'a korespond'a psik'analiz'ist'o. Li ver'e est'as kurac'ist'o, pli preciz'e gastr'enter'olog'o, kaj de stomak'a'j mal'san'o'j est'as nur et'a paŝ'o al psik'a'j perturb'o'j kaj ties manifest'iĝ'o'j, kiel ekzempl'e esperant'a'j novel'o'j. Unu el mi'a'j ne'premi'it'a'j ĉef'verk'o'j, La vir'o kiu rest'os, laŭ mi'a propr'a supoz'o prezent'is voj'et'o'n en arb'ar'o kaj mal'jun'ul'o'n kiu atend'as aŭtobus'o'n. Sed per korespond'a psik'analiz'o mi'a doktor'o pruv'is al mi, ke ĝi efektiv'e tem'as pri mi mem, sam'e kiel ĉio ali'a kio'n mi iam verk'is, ek'de Renkont'iĝ'o kun boac'o (la boac'o est'as mi) tra Mi'a am'at'a (ankaŭ ŝi est'as mi) ĝis La helik'o (diven'u kiu est'as tiu helik'o!).

Post tia rivel'o mi por ĉiam rezign'is pri ĉia serioz'a verk'ad'o, kaj tiu konklud'o est'as la plej esenc'a, kiu'n mi ĝis nun sukces'is el'gajn'i el tiu ĉi viv'o. Tamen, kiu viv'os, tiu vid'os, kaj en ĉiu aĝ'o dev'as kresk'i la saĝ'o. Mi ankoraŭ ne iĝ'is mal'esperant'o, ebl'e ĉar mi est'as la vir'o kiu rest'os!